Hoe is de moderne kunstwereld verslaafd aan het geld van een farmaceutisch drugsimperium?
Is rockkunst verbonden met hallucinogene trance?
Hoe beïnvloedde opium de romantici en surrealisten, en moederkoren de hippies en middeleeuwse meesters?
Het BB team presenteert de geschiedenis van drugskunst van Cro-Magnons tot openbare kunst.
Filantropen op heroïne
Kunst en drugs kruisen elkaar regelmatig in ons gezichtsveld: op 22 juni 2018 installeerden kunstenaar Dominic Esposito en galeriehouder Fernando Alvarez een 800 kilo zware heroïnelepel buiten het hoofdkantoor van de Amerikaanse farmaceut Purdue.
De actie van Esposito en Alvarez is helemaal geen schokreclame voor hun tentoonstelling Opioid: Express Yourself. De enorme replica van de lepel waarin verslaafden hun dosis verhitten om onzuiverheden te laten neerslaan is een politiek gebaar.
De opioïdencrisis woedt al sinds 1990 in de Verenigde Staten. Op staatsniveau is er het zwijgen toe gedaan of is er slecht mee omgegaan. Elk jaar sterven 60.000 mensen in de Verenigde Staten aan een overdosis. Tweederde van deze sterfgevallen is gerelateerd aan heroïne, morfine en andere opiaten.
Amerikaanse artsen schrijven pijnstillers voor, zelfs als dat niet nodig is: pijn is vaak een reden om van dokter of verzekeringsmaatschappij te veranderen, en dat betekent geld verliezen. De bekendste pijnstiller is OxyContin, wat Purdue Pharma maakt.
Van legale pijnstillers stappen mensen over op straatdrugs; al tien jaar lang worden de eigenaars van Purdue beboet voor vervalsing in advertenties en openbare lezingen, zelfs voor het omkopen van artsen. Maar Esposito en Alvarez waren er voorstander van om de eigenaars van het bedrijf, de familie Sackler, in de gevangenis te gooien.
De ironie van deze en verschillende andere artistieke reacties op de heroïnecrisis is dat Purdue in de wereld kwam voordat kunstenaars voor de deur van hun hoofdkantoor stonden.
Het Sackler Center for Arts & Education in het Guggenheim Museum, de Serpentine Sackler Gallery in Londen, de Sackler Wing in het Louvre, de Sackler Courtyard in het Victoria & Albert Museum - de "Medici van onze tijd", zoals de Sacklers werden genoemd, een groot deel van hun inkomsten uit de opioïdenkoorts ging naar het sponsoren van 's werelds beste musea. De musea weigerden niet.
Amerikaanse artsen schrijven pijnstillers voor, zelfs als dat niet nodig is: pijn is vaak een reden om van dokter of verzekeringsmaatschappij te veranderen, en dat betekent geld verliezen. De bekendste pijnstiller is OxyContin, wat Purdue Pharma maakt.
Van legale pijnstillers stappen mensen over op straatdrugs; al tien jaar lang worden de eigenaars van Purdue beboet voor vervalsing in advertenties en openbare lezingen, zelfs voor het omkopen van artsen. Maar Esposito en Alvarez waren er voorstander van om de eigenaars van het bedrijf, de familie Sackler, in de gevangenis te gooien.
De ironie van deze en verschillende andere artistieke reacties op de heroïnecrisis is dat Purdue in de wereld kwam voordat kunstenaars voor de deur van hun hoofdkantoor stonden.
Het Sackler Center for Arts & Education in het Guggenheim Museum, de Serpentine Sackler Gallery in Londen, de Sackler Wing in het Louvre, de Sackler Courtyard in het Victoria & Albert Museum - de "Medici van onze tijd", zoals de Sacklers werden genoemd, een groot deel van hun inkomsten uit de opioïdenkoorts ging naar het sponsoren van 's werelds beste musea. De musea weigerden niet.
Lotofagen, etnomycologen en neurowetenschappers
De diepte van de penetratie van de Sacklers in de wereld van sovriska is schokkend. Maar de kunstverslaving begon al veel eerder - zo'n tien jaar eerder.
Rond de eeuwwisseling van de 19e en 20e eeuw raakten westerse geleerden geïnteresseerd in de sjamanistische rituelen in hun kolonies. Ze brachten maanden en jaren door in stammengemeenschappen om hun sociale structuur en leven te beschrijven. Maar één ding was meteen duidelijk: mystieke verlichting kwam niet alleen door de technieken of speciale vaardigheden van de priesters. Belangrijker waren psychoactieve stoffen.
Amerikaanse Indianen noemen hun god Peyotl, naar een "magische cactus". Polynesiërs kauwen op de peperplant kava, Maleisiërs geven de voorkeur aan de verwante betelnoot.
Afgaande op de bevindingen van archeologen (of beter etnomycologen - wetenschappers die geobsedeerd zijn door de studie van paddenstoelen als culturele symbolen) werden drugsceremonies vele duizenden jaren geleden een thema voor de kunst. Onderzoekers hebben in de Sahara zelfs rotskunstfragmenten gevonden die op paddo's lijken.
Vijf jaar geleden suggereerden onderzoekers van de Universiteit van Tokio dat de poëzie van alle primitieve kunst gevormd werd door psychoactieve stoffen.
Alan Turing, de maker van de klassieke test voor kunstmatige intelligentie en de kraker van het militaire Enigma-cijfer uit WO2, paste ook wiskundige apparatuur toe op de studie van de natuur, alsof hij niet in het midden van de 20e eeuw leefde, maar in het ultramoderne.
Een van Turing's belangrijkste bio-ontdekkingen was het mechanisme waarmee patronen op dierenhuiden worden gevormd. De wetenschapper presenteerde een wiskundige beschrijving van een systeem van twee chemische reagentia - twee kleuren, zoals zwart en wit. Uit zijn vergelijkingen volgde dat het uit evenwicht brengen van het systeem leidt tot polarisatie. De kleuren vermengen zich niet tot een grijze kleur, maar vormen patronen.
In de jaren 1970 pasten de wetenschappers Wilson en Cowan dit model toe op het menselijk brein. Volgens hun theorie haalt het verschijnen van een drug het systeem van exciterende en inhiberende neuronen uit balans en polariseert het. Uit de neuronen worden patronen gevormd die vervolgens in de visuele cortex worden geprojecteerd.
Met andere woorden, onder de stoffen kijkt de mens letterlijk in zijn hersenen. Maar waarom was het zo belangrijk voor primitieve mensen om deze patronen te schetsen? Waarom juist deze? De Tokioieten geven twee verklaringen.
Ten eerste zijn deze patronen chemisch stabiel. Ze blijven bestaan op neuraal niveau, zelfs als de drug al uit het systeem is verwijderd. Prikkels uit de buitenwereld kunnen dit effect niet veroorzaken. Ten tweede maakte drugsgebruik meestal deel uit van sjamanistische rituelen. Het behoren tot de heilige sfeer verhoogde waarschijnlijk de culturele betekenis van drugvisioenen.
Alan Turing, de maker van de klassieke test voor kunstmatige intelligentie en de kraker van het militaire Enigma-cijfer uit WO2, paste ook wiskundige apparatuur toe op de studie van de natuur, alsof hij niet in het midden van de 20e eeuw leefde, maar in het ultramoderne.
Een van Turing's belangrijkste bio-ontdekkingen was het mechanisme waarmee patronen op dierenhuiden worden gevormd. De wetenschapper presenteerde een wiskundige beschrijving van een systeem van twee chemische reagentia - twee kleuren, zoals zwart en wit. Uit zijn vergelijkingen volgde dat het uit evenwicht brengen van het systeem leidt tot polarisatie. De kleuren vermengen zich niet tot een grijze kleur, maar vormen patronen.
In de jaren 1970 pasten de wetenschappers Wilson en Cowan dit model toe op het menselijk brein. Volgens hun theorie haalt het verschijnen van een drug het systeem van exciterende en inhiberende neuronen uit balans en polariseert het. Uit de neuronen worden patronen gevormd die vervolgens in de visuele cortex worden geprojecteerd.
Met andere woorden, onder de stoffen kijkt de mens letterlijk in zijn hersenen. Maar waarom was het zo belangrijk voor primitieve mensen om deze patronen te schetsen? Waarom juist deze? De Tokioieten geven twee verklaringen.
Ten eerste zijn deze patronen chemisch stabiel. Ze blijven bestaan op neuraal niveau, zelfs als de drug al uit het systeem is verwijderd. Prikkels uit de buitenwereld kunnen dit effect niet veroorzaken. Ten tweede maakte drugsgebruik meestal deel uit van sjamanistische rituelen. Het behoren tot de heilige sfeer verhoogde waarschijnlijk de culturele betekenis van drugvisioenen.
Bosch en de hippies
De volgende uitbarsting van drugskunst vond plaats in de jaren 1960. Albert Hoffman had 20 jaar eerder LSD gesynthetiseerd uit moederkorenalkaloïde, Aldous Huxley schreef een essay "The Doors of Perception" waarin hij mescaline prees, en beat poets vonden hun "acid test" feestjes uit.
De psychedelische revolutie bereikte haar maximale omvang in 1967. Meer dan honderdduizend hippies verzamelden zich in San Francisco voor de "summer of love". Maandenlang bleven ze op straat en spraken ze zich uit tegen de oorlog in Vietnam, voor vrije liefde en voor de legalisatie van LSD, dat toen al verboden was.
De artistieke agenda van de hippies was vooral de esthetisering van het dagelijkse leven.Rockalbumhoezen, promotieposters voor festivals, lichtshows bij concerten - dit is waar de psychedelische visualiteit werd gevormd.
Neonfractals, bizar gevormde bloemen en caleidoscopische patronen lieten het publiek niet alleen kennismaken met visioenen onder LSD. Ze bleken ook een aantrekkelijk alternatief voor de officiële zwart-wit media. Niet alleen politieke agenda's en muzikale innovaties, maar ook kleurrijke advertenties trokken mensenmassa's naar psychedelische festivals.
Tegen de jaren 1970 ontdekte men dat de LSD-esthetiek zelfs te aantrekkelijk was. Psychedelica lekte uit de tegencultuur naar de mainstream: op T-shirts en souvenirs, desktop screensavers en tabloids, in muziekvideo's en Andy Warhol's ironische popart.
Tegenwoordig roept het zelfs scepsis op. Terwijl Europa massaal heimwee heeft naar de vrije geest van de hallucinogene jaren 60, kijken sommige critici nuchterder naar dat tijdperk. Hier bijvoorbeeld uit een recensie van Summer of Love, een tentoonstelling die werd gehouden door Liverpool's Tate in samenwerking met New York's Whitney: "De witste, meest heteronormatieve, meest conservatieve show. <...> Een cadeauwinkel".
Psychedelische esthetiek heeft ook de kunst in galeries beïnvloed. Een herkenbare visuele overdosis is te vinden in hedendaagse installaties, van de vliegkamers van Yayoi Kusama tot de smachtende lichtshows van Pierre Huy, die alleen al door artistieke middelen de toeschouwer in een trance brengen.
Op-art in dezelfde jaren 1960 onderzocht optische illusies met felgekleurde geometrische composities. Een enkele rangschikking van kleuren was voldoende om een effect te produceren dat leek op een festivalposter.
Echo's van drugskunst zijn ook te vinden in de Renaissance. Volgens een studie van kunsthistorica Lorinda Dixon werden de religieuze visioenen die werden afgebeeld door middeleeuwse kunstenaars beïnvloed door dezelfde ergotalkaloïde.
Posthumaan of dierlijk
Er zijn gevallen bekend van wonderbaarlijke genezingen van ergotisme na een reis naar een Antoniusklooster. Mandragora wortel, waarvan het medicijn werd gebrouwen in de apotheken op Bosch' schilderijen, hielp soms ook. Toch zagen middeleeuwse kunstenaars de epidemie als een goddelijke waarschuwing voor het naderende einde der tijden.
Tegen de jaren 1960 was de relatie tussen de mensheid en de natuur veranderd. LSD werd gesynthetiseerd in chemische laboratoria. Mensen kozen ervoor om zich voor een paar uur over te geven aan de stof, in plaats van te beven voor de "plaagvloek".
Als we vandaag de dag naar het psychedelische tijdperk kijken, verwijzen theoretici er vaak naar als een van de eerste stappen in de richting van posthumanisme.
Tegenwoordig roept het zelfs scepsis op. Terwijl Europa massaal heimwee heeft naar de vrije geest van de hallucinogene jaren 60, kijken sommige critici nuchterder naar dat tijdperk. Hier bijvoorbeeld uit een recensie van Summer of Love, een tentoonstelling die werd gehouden door Liverpool's Tate in samenwerking met New York's Whitney: "De witste, meest heteronormatieve, meest conservatieve show. <...> Een cadeauwinkel".
Psychedelische esthetiek heeft ook de kunst in galeries beïnvloed. Een herkenbare visuele overdosis is te vinden in hedendaagse installaties, van de vliegkamers van Yayoi Kusama tot de smachtende lichtshows van Pierre Huy, die alleen al door artistieke middelen de toeschouwer in een trance brengen.
Op-art in dezelfde jaren 1960 onderzocht optische illusies met felgekleurde geometrische composities. Een enkele rangschikking van kleuren was voldoende om een effect te produceren dat leek op een festivalposter.
Echo's van drugskunst zijn ook te vinden in de Renaissance. Volgens een studie van kunsthistorica Lorinda Dixon werden de religieuze visioenen die werden afgebeeld door middeleeuwse kunstenaars beïnvloed door dezelfde ergotalkaloïde.
Posthumaan of dierlijk
Er zijn gevallen bekend van wonderbaarlijke genezingen van ergotisme na een reis naar een Antoniusklooster. Mandragora wortel, waarvan het medicijn werd gebrouwen in de apotheken op Bosch' schilderijen, hielp soms ook. Toch zagen middeleeuwse kunstenaars de epidemie als een goddelijke waarschuwing voor het naderende einde der tijden.
Tegen de jaren 1960 was de relatie tussen de mensheid en de natuur veranderd. LSD werd gesynthetiseerd in chemische laboratoria. Mensen kozen ervoor om zich voor een paar uur over te geven aan de stof, in plaats van te beven voor de "plaagvloek".
Als we vandaag de dag naar het psychedelische tijdperk kijken, verwijzen theoretici er vaak naar als een van de eerste stappen in de richting van posthumanisme.
De Zweedse wetenschapper en curator Lars Bang Larsen stelt: "LSD staat naast satellietcommunicatie, computertechnologie, ruimtevaart en de legalisatie van anticonceptie".
Al deze uitvindingen, zegt hij, ondermijnen de biologische eenheid van de mens. Door drugs beïnvloede kunst drukt tegelijkertijd menselijke subjectiviteit en niet-menselijke technologie uit.
De kunstenaars zelf streefden er echter vaker naar om met behulp van drugs een natuurlijk nulpunt te bereiken dan om in een machine te veranderen. Ze waren geïnteresseerd in de dierlijke manifestaties van de mens, in volledige onderwerping aan instincten en in religieuze en occulte openbaringen.
"Grootmoeder van de performance kunst" Marina Abramovic, stond in een recente film over Brazilië centraal tijdens een ayahuasca ceremonie. Ze ging de jungle in, kleedde zich uit en documenteerde haar lichamelijke reacties op de drug: "Ze schijt en pist en kotst allemaal tegelijk", schreef een recensie.
Al deze uitvindingen, zegt hij, ondermijnen de biologische eenheid van de mens. Door drugs beïnvloede kunst drukt tegelijkertijd menselijke subjectiviteit en niet-menselijke technologie uit.
De kunstenaars zelf streefden er echter vaker naar om met behulp van drugs een natuurlijk nulpunt te bereiken dan om in een machine te veranderen. Ze waren geïnteresseerd in de dierlijke manifestaties van de mens, in volledige onderwerping aan instincten en in religieuze en occulte openbaringen.
"Grootmoeder van de performance kunst" Marina Abramovic, stond in een recente film over Brazilië centraal tijdens een ayahuasca ceremonie. Ze ging de jungle in, kleedde zich uit en documenteerde haar lichamelijke reacties op de drug: "Ze schijt en pist en kotst allemaal tegelijk", schreef een recensie.
Maar een effectiever medium voor zulke experimenten was in feite performance. In "Rhythm 2" (1974) nam dezelfde Abramović twee krachtige stoffen. De eerste was een drug tegen katatonie, waarop haar lichaam reageerde met stuiptrekkingen, maar haar mentale helderheid bleef onaangetast.
In het tweede deel beroofde een grote dosis schizofrenie haar van haar herinneringen aan de performance. Abramović was vijf uur lang aanwezig in de kamer, maar verloor het contact met tijd, ruimte en het publiek.
Iets eerder, aan de vooravond van de opstanden in 1968, ensceneerde de Franse kunstenaar Jean-Jacques Lebel radicaal erotische Happenings, waar hij vooraf, of zelfs onderweg, grote doses acid nam.
De expliciete agressie van Lebel's en Abramović's performances was in tegenspraak met de naoorlogse verklaringen van liefde en harmonie in de wereld.
Onder invloed van middelen valt de menselijke persoonlijkheid tijdelijk uiteen, benadrukt Larsen, die de enige onderzoeker is onder de niet-hysterische drugsfanaten die psychedelica niet tegelijkertijd romantiseert. Hij geeft toe dat middelen niet alleen een manier waren om getransporteerd te worden naar een lichtgevende alternatieve realiteit, maar ook een gevaarlijke, vaak pijnlijke ervaring - lees de herinneringen aan bad-trips er maar op na.
Lees deel II voor het vervolg
Last edited: