Tweevoetige Octopus bimaculoides is van nature begiftigd met een onrustig en agressief karakter. Ze zijn niet alleen misantropisch, maar ook cynisch: ze tonen alleen liefde en zorg voor hun buren tijdens het paren. Wetenschappers van de Johns Hopkins University hebben een pro-sociaal wonder voor de weekdieren gecreëerd door ze te drogeren met MDMA. Wat zegt dit over mensen?
Mosselen high
Ondanks hun asocialiteit is de chemie van sociaal gedrag bij octopussen in orde: de natuur heeft koppotigen beloond met een systeem met serotonine, een evolutionair oude molecule die verantwoordelijk is voor welzijn, geluksgevoelens en prosocialiteit. Nadat de onderzoekers het genoom van Octopus bimaculoides hadden geanalyseerd, ontdekten ze iets interessants: het gen dat codeert voor eiwitten die serotonine in de hersenen verplaatsen, lijkt angstaanjagend veel op het analoge menselijke SERT-gen.
Zo ontstond het idee om octopussen onder te dompelen in het magische universum van ecstasy. De drug werd niet gekozen vanwege de liefde voor magie en raves: de weg van MDMA naar de hersenen loopt via de serotoninetransporteurs, en de concentratie van deze neurotransmitter in bepaalde delen van de hersenen neemt toe.
Daarom manipuleert de "knuffeldrug" op een slimme manier de waarneming: een tiener die onder invloed van ecstasy een clubbinnenkruipt, merkt het ontevreden gezicht van de gezichtscontrole niet op, maar ziet onmiddellijk het blije gezicht van zijn partner. MDMA vermindert zijn vermogen om negatieve stimuli te lezen en verhoogt de nauwkeurigheid van het decoderen van positieve stimuli.
Door de plasmaspiegels van oxytocine en prolactinete verhogen , maakt de drug tieners opener en vertrouwder, verbetert hun empathie en prosociaal gedrag in het algemeen.
Het bovenstaande werkt voor verschillende zoogdieren, zoals muizen en ratten. Er was geen zekerheid over octopussen, omdat zij een heel andere hersenarchitectuur hebben. Om precies te zijn, hun hersenen: het weekdier heeft geen hersenschors, maar in plaats van een gelokaliseerd centrum is er een gedecentraliseerd systeem met een apart hoofdkwartier voor elke tentakel.
Van alle ongewervelde dieren zijn octopussen gedragsmatig het meest geavanceerd en intelligent (lopen doolhoven af, lossen puzzels op, herkennen figuren en mensen).
Gul Dolen MD, PhD, een neurowetenschapper aan de Johns Hopkins University die het experiment leidde, merkt op dat het brein van een octopus dichter bij dat van een slak staat dan bij dat van een zoogdier: we zijn van hen gescheiden door wel een half miljard jaar evolutie.
Om te testen hoe de biochemie van socialiteit werkt bij Octopus bimaculoides, stopten de wetenschappers geen gekleurde pillen in de koppotigen, maar plaatsten ze in een miniatuurbad met MDMA en dompelden ze letterlijk onder in lieflijkheid (tien minuten waterbehandeling voor een octopus is als tien minuten inhalatie voor een mens).
Na het bad werden de proefpersonen 30 minuten lang naar een aquarium gestuurd met drie compartimenten waar ze vrij konden rondlopen. In één daarvan werd een andere octopus geplaatst, in een plastic fles of orchideeënpot, om een mogelijke worsteling te voorkomen. In de andere kamer bevond zich een lokvogel: evenzo ingekapseld in een fles of pot zaten aantrekkelijke voorwerpen, waaronder de humoristische onderzoekers niet alleen gekleurde vulmiddelen plaatsten, maar ook beeldjes van galactische helden zoals Chewbacca.
Na het toedienen van MDMA brachten de octopussen evenveel tijd door in de neutrale kamer als zonder doping, maar het verblijf in de andere compartimenten veranderde drastisch.
Ze waren veel meer geïnteresseerd in nieuwe onderwerpen, wat te maken heeft met een ander effect van de drug: door het stimuleren van synaptische plasticiteit en het beïnvloeden van BDNF (het gen dat neuronale ontwikkeling ondersteunt), bevordert het leren.
De tijd die met familieleden wordt doorgebracht is over het algemeen ook toegenomen, maar dat niet alleen - de kwaliteit van de communicatie is ook veranderd.
Normaal gesproken komen octopussen niet binnen armlengte van hun soortgenoten, maar onder MDMA schakelden ze over op actief ventraal contact: betasten, bestuderen en verkennen van anderen.
Wetenschappers veronderstellen dat de sociabiliteit van de koppotigen, tenzij ze zich dringend moeten voortplanten, uit noodzaak wordt onderdrukt en dat MDMA simpelweg de geblokkeerde neurale mechanismen vrijgeeft. Niet alleen de pro-sociale, maar ook de mechanismen die verantwoordelijk zijn voor geluk (het draait allemaal om serotonine): tijdens de trip spreidden de schelpdieren extatisch hun tentakels, voerden ze aquatische balletmanoeuvres uit en werden ze high van geuren en geluiden.
Alleen het aangeboren seksisme van Octopus bimaculoides is niet veranderd: de octopus zocht in de sociale cel vurig naar vrouwtjes, maar als er een mannetje bleek te zijn, verkozen ze Chewbacca boven hem.
Mensen zijn in beroering
We zijn eraan gewend dat hoe meer wetenschappers in de hersenen graven, hoe prozaïscher het beeld van onze innerlijke wereld wordt: emoties = limbisch systeemwerk, hartstochtelijke liefde = explosie van hormonen en neurotransmitters, en sacrale liefde (tot de dood ons scheidt) kan eenvoudig worden verklaard door de toon van het dopaminesysteem, de aangrenzende nucleus, de ventrale middenhersenkap en het ventrale pallidum.
Wetenschappelijke artikelkoppen in de trant van "wetenschappers hebben geluk gemeten" die op pure ketterij lijken, kunnen gemakkelijk adequaat worden vertaald als "wetenschappers hebben serotonine-, oxytocine- en dopamineniveaus gemeten"
Het experiment met octopussen, die geen hersenschors en een complex beloningssysteem hebben, toonde aan dat het mechanisme van socialiteit belachelijk eenvoudig is en neerkomt op een biochemische "klik".
Maar dat niet alleen. De paden van zoogdieren en koppotigen divergeerden 500 miljoen jaar geleden. In die tijd leek een lang en ingewikkeld evolutionair pad ons te leiden naar een sterk geëvolueerde socialiteit, en Mark Zuckerberg naar zijn miljoenen. Nu blijkt dat het helemaal geen evolutionair doel is om van ons een sociale soort te maken, of zelfs maar een prestatie.
Vandaag de dag tonen sommige evolutionaire soorten net zoveel enthousiasme voor het sociale als wij: mierenzijn geweldig in slavernij en kunnen opofferingsgezind zelfmoord plegen als er gevaar dreigt voor hun soortgenoten; bonobo-apen zijn goed in verloskunde, olifanten zijn goden van empathie en weten waarschijnlijk zelfs wat de dood is (en zoals psycholoog Ernest Becker schrijft, is alle menselijke beschaving misschien wel gewoon een mechanisme van psychologische verdediging tegen het besef van hun eigen sterfelijkheid).
De meeste dieren en insecten zijn superieur aan de homo sapiens als het gaat om eenvoudige alledaagse communicatie: ze zijn in staat tot communicatie van meerdere kalibers (mieren communiceren, in tegenstelling tot ons, audiovisueel, haptisch en chemisch) en communicatie tussen soorten (honden begrijpen ons, maar wij begrijpen hen niet).
Onderzoek in de genetica heeft de wereld ervan overtuigd dat de stereotype evolutionaire heerser "van kleiner naar groter" achterhaald is, en dat het beter is om evolutie te visualiseren als een cirkel, waar de trotse mannelijke homo sapiens slechts een deel van het geheel is.
Evolutie heeft eigenlijk geen doel of plan, en alle natuurlijke opportuniteit is slechts een slim gearrangeerde optische illusie. Zoals evolutiebioloog Richard Dawkins ons graag in herinnering brengt, zijn er drie basismechanismen die uit miljoenen mogelijkheden één schijnbaar onvoorstelbare mogelijkheid creëren: variabiliteit, natuurlijke selectie en erfelijkheid.
Variabiliteit opent de deur voor willekeurige verandering: het nageslacht van elk wezen verschilt a priori van zijn ouders. Als zo'n willekeurige verandering een concurrentievoordeel blijkt te zijn, wordt het wezen niet uitgeroeid door de omgeving en overleeft het de voortplantingsperiode, en de erfelijkheid legt de willekeurige eigenschap vast op populatieniveau.
Intelligent en zeer sociaal van aard, zijn we slechts een stel goed in elkaar gezette schakelaars, zelfs als het aankomt op complexe interacties met elkaar en met onszelf.
Bewustzijn, zeggen sommigen, is ook niets meer dan een opkomende eigenschap van het complexe brein. Een prachtig resultaat van een doelloze gisting van toevalligheden.
